VOS

Kok, fotograaf en kunsteducator. Altijd was interpersoonlijke interactie mijn grootste drijfveer. Koken om herinneringen en verhalen te triggeren, fotograaf om verhalen te horen en te delen en nu kunsteducator en buurtmeester om nog meer sociale verbindingen te maken.

Toen mijn dochter op de Vierambachtschool zat en aan mij vroeg." Als ik naar de grote school gaat, wordt het dan wel leuk?" Besefte ik dat een onbezorgde PO tijd niet vanzelfsprekend is. Soms krijgen de dociele kinderen de aandacht, soms de "moeilijke" kinderen en soms vallen de "makkelijke" buiten de boot.
De enorme wilskracht van mijn dochter die besloot om naar een nieuwe school te gaan en elke dag daar flink voor durfde te fietsen, bewijst hoe belangrijk onze inzet als docenten is. Op de nieuwe school werd ze met open armen en veel kopjes thee ontvangen.

Ik ben woonachtig in Bospolder-Tussendijken, een achterstands wijk zoals sommige zeggen. Een sociaal zwakke wijk maar juist ook één met de meeste sociale initiatieven van Rotterdam.
Ik ben nu bijna een jaar vakkracht kunst op de Valentijnschool, een school op vijf minuten afstand van mijn huis. Ik geef les aan zes klassen groep 1 en 2. Tijdens boodschappen doen kom ik dus regelmatig mijn leerlingen tegen. Het dagelijks contact met en het zien groeien van de kinderen is een enorme drive om dit werk te doen. Als fotograaf heb ik vooral in mijn wijk de sociale projecten en initiatiefnemers gefotografeerd en was mijn betrokkenheid met de wijk al groot.
Als beginnend docent schrok ik behoorlijk van de motorische vaardigheden van de leerlingen en was het ingewikkeld om goede beeldende lessen te bedenken die simpelweg uitgevoerd konden worden door de kinderen.

Ten tijde van Corona heb ik de wijk al verkend, onder andere om te fotograferen voor Team Toekomst, een groep mensen uit het onderwijs, die bij kinderen thuis kwamen tijdens de eerste lockdown. Zij gaven bijles of brachten computers langs bij kinderen die thuis zaten en geen leermiddelen hadden. Ik heb onderzocht wat dat heeft opgeleverd en of er nog steeds iets nodig is. Kan ik wat betekenen als docent en zou ik een product kunnen ontwikkelen om kleuters in een thuis situatie te helpen? Bijvoorbeeld met instructies voor senso-motorische oefeningen of simpelweg materialen. De meeste kinderen hier in de buurt hebben thuis geen potloden of kinderschaartjes. Ik wilde mijn uitgebreide netwerk inzetten en bevragen om te onderzoeken WAT er is? WAT er nodig is? WAT zou ik kunnen maken? Hoe maak ik de connectie met thuis? Hoe zorgen scholen ervoor dat kinderen tijdens een eventuele nieuwe lockdown of te lange vakantie achterstand oplopen? Hoe zijn ze beter voorbereid op school?

Wat heb ik al gedaan? Bij het werken op de Shri Saraswati school gaf ik bijvoorbeeld taal en lees les aan Djazz. Ik kwam er snel achter dat zijn fijne motoriek erg slecht was en ben met hem oefeningen gaan doen om zijn motoriek te verbeteren in plaats van alleen maar lees oefeningen. Gebaseerd op senso-motorische oefeningen van een kinder-fysiotherapeut had ik een tekening gemaakt met veel letter vormen er in verwerkt, die hij keer op keer moest overtrekken om zijn motoriek te verbeteren. Djazz zou eigenlijk blijven zitten, maar mede door de vorderingen die hij in een korte tijd gemaakt had mocht hij over naar het volgende jaar! De impact die kleine oefeningen en persoonlijke betrokkenheid en aandacht hadden, raakte me diep.

Hoe kan ik bij peuters met senso-motorische oefeningen de fijne motoriek verbeteren om kunsteducatie in het primair onderwijs een verbeterslag te geven?

Tijdens een les met Paul Pos sloeg ik aan op iets wat hij zei over kunsteducatie en de bubbel waar wij kunst educatie studenten in zitten. Natuurlijk vinden wij het allemaal heel belangrijk voor de toekomst van kinderen en geloven wij ook allemaal in de kracht van kunst, maar wat is daarvan "bewezen" en meetbaar? Vrij weinig.
Wanneer of vanaf welk punt is dat wel? De senso-motorische vaardigheden, de voorschoolse vaardigheden zijn echter wel goed onderzocht en ook aantoonbaar bewezen als zijnde erg noodzakelijk voor de ontwikkeling van het jonge kind en het brein. De vaardigheden of beter gezegd het ontbreken ervan op het PO is voor veel docenten ook een hoofdbreken. Hoe ga je authentieke kunst educatie geven als kinderen nog niet eens een potlood vast kunnen houden of kunnen knippen? Om hier op in te zetten VOOR school hoop ik een aanzet te kunnen geven in de ontwikkeling van het kind en de docenten alvast een steuntje in de rug te geven.
Ouders grijpen erg snel naar een tablet of smart phone om hun kind bezig te houden.
Van programma's zoals Paw patrol of Peppa Pig steken kinderen wat op over de sociaal emotionele mores of taal op, maar ik vroeg me af hoe dat zit met de onder ontwikkeling van de fijne motoriek?

Ontwikkeling van peuters

Hoe kwam ik tot de koppeling met de ouders?

Onderstaand onderzoek en het hiernaast genoemde trapsgewijze leren volgens Galperin,
Handelings niveau, Perceptie niveau, verbale niveau en het mentale niveau
brachten mij op het idee om pakketjes uit te delen aan ouders, niet aan de kinderen. Bij kinderen met een taalachterstand, volgens een docent peuters, wordt er vaak niet gepraat en handelen wordt niet benoemd door de ouders. Er is niet alleen een taalachterstand maar ook een verbale achterstand bij sommige kinderen in de wijk..

Door de ouders erbij te betrekken vergroot ik de leeropbrengst volgens dit onderzoek. Als de ouders meer betrokken zijn, zetten zij hun kinderen misschien wat minder vaak achter de tablet. Het gebeurd te vaak dat ouders thuis te druk zijn en het kind met een tablet in de hoek wordt gezet. Als de leeropbrengst met voorlezen door ouders zoveel beter is wil ik graag met mijn pakketjes inzetten om de motoriek en de relatie ouders/kind te verbeteren.

Jessica Logan e.a. When Children Are Not Read to at Home. Journal of Developmental Pediatrics online, 20 maart 2019 https://earlychildhood.ehe.osu.edu/files/2019/11/When_Children_Are_Not_Read_to_at_Home__The_Million.9.pdf

Hoe zit dat met straatcultuur en de cultuur van sommige Marokkaanse of Turkse ouders? Op uitdrukkelijk advies van mensen die ik bevraagd heb, al mijn instructies etc. in het Nederlands. Zelf ook maar 5 mensen gesproken die zo goed als geen Nederlands spraken. Erg belangrijk als je woont in een hyper diverse buurt om te onderzoeken wat er allemaal kan spelen.

Sensomotorische oefeningen

Hoe bereik je de kinderen? Via de ouders en de buurt?

Hoe kan dit product ingezet worden om kunsteducatie in het primair onderwijs te verbeteren?

Wat heb ik onderzocht? Allereerst natuurlijk mijn collega's en docenten op andere scholen ondervraagd. Veel gelezen, wat kan en wat moet een kind kunnen op die leeftijd? Onderzoek van Verre bergen en organisaties geraadpleegd. Hoe zat het met thuisonderwijs tijdens Corona?
Hoe zit het met de ontwikkeling en vaardigheden van de kinderen in het PO?Dat blijkt behoorlijk ondermaats en per school te verschillen.
De impact van twee jaar Corona en thuisonderwijs is nog wel moeilijk te meten, hoewel er wel te merken is dat sociaal/ emotioneel contact al moeizamer verloopt bij peuters omdat ze te weinig sociaal contact hebben gehad.
En natuurlijk heb ik voor mijn onderzoek mijn leerlingen laten krassen, knippen en kleien!

In een interview met HELLA JONGERIUS met de Volkskrant heeft ze het over het belang van vaardigheden, het kunnen knippen, plakken, maken. Wanneer begint het aanleren van die vaardigheden?

Het sensopatisch spel is het spelen met omgevormde materialen, zoals o.a zand, water, verf en klei. Maar ook minder voor de hand liggende materialen zoals rijst, scheerschuim, meel, kralen en peulvruchten kunnen gebruikt worden. Het is belangrijk dat het materiaal steeds opnieuw wordt beleefd. Alle zintuigen - zowel het voelen als ook het zien, horen, ruiken en proeven- kunnen aan bod komen. Ook kunnen meerdere zintuigen tegelijkertijd geactiveerd worden.
'Het woord sensopathisch is een samenvoeging van 'sensor', het sensorisch opdoen van zintuiglijke indrukken, empatisch' het ondergaan. ( van Rosmalen 2007 )
Sensopatisch spel is veilig. ( geen doel of einddoel behalve spelen. )
bron Sensopatisch spel Sharon Vleugel- Ruissen uitgeverij Garant 2012

https://www.eduvip.nl/cms/files/Knip-uitleg-boekje.pdf

Hier staat alle theoretische en praktische onderbouwing betreffende knippen.Wat moeten kinderen kunnen? Vanaf wanneer en hoe leer je?
Het trapsgewijze leren volgens Galperin.
Pjotr Jakovlevitsj Galperin was een Russisch psycholoog. Galperin werkte de theoretische uitgangspunten van Vygotsky over de ontwikkeling van intelligentie verder uit.
Hij stelde een stappenplan op dat gebruikt kon worden in het onderwijs voor het leren van mentale handelingen
We onderscheiden hierin 4 niveaus.
o het handelingsniveau: de knipbeweging zelf
o Het perceptieniveau: bijvoorbeeld het inschatten: “tot hoever kan ik inknippen?”
o Het verbale niveau: het verwoorden van de handeling: “bek open.. ..bek dicht”
o Het mentale niveau: het bewust opstellen van een knipplan: “Ik knip eerst alle delen grof uit en knip daarna precies op de Iijntjes.”

Handelings niveau
Perceptie niveau
verbale niveau
mentale niveau

Hanneke Poot-van der Windt is kinderfysiotherapeute, psychomotorisch remedial teacher en docente en publiceert artikelen en boeken en heeft haar eigen website. Hanneke had het helaas te druk om persoonlijk te kunnen ingaan op mijn vragen.
https://www.hannekepootvanderwindt.nl

Sensomotorische ontwikkeling in een breder perspectief.
Het aanleren van de pengreep voor het naar schoolgaan wordt al aangeraden. Oog-handcoordinatie oefenen en het belang van op tijd kunnen stoppen met een beweging. Het belang van symmetrie.
" Bied het kind alles in symmetrie aan. Laat het met twee handen eten, geef het twee potloden, twee stiften, etc.
vingerverf, scheerschuim, klei wordt aanbevolen om de duim tegenover de vingers te ontwikkelen.
De belangrijkste elementen uit mijn pakketten komen hier vandaan, het ontwikkelen van de pengreep en symmetrie vindt je terug in het pakket met de krijtjes en het ontwikkelen van de fijne motoriek komt terug in het pakketje met klei.

"Pas als het kind de hardware heeft opgebouwd – vroeger heette dat schoolrijpheid - kan aan de installatie van de software (de schoolvakken) worden begonnen."

Hanneke Poot-van der Windt

Ik ben uitgegaan van mijn eigen wijk, mijn eigen netwerk. Tijdens de Corona lockdown waren er al een aantal partijen die pakketten hadden uitgedeeld aan buurtkinderen. Hoe was dat bevallen, wat waren daar de bevindingen van?
Ik heb gesprekken gehad met Punt 5, de Bouwkeet, de buurt ouders, de mensen van Team Toekomst, UitJezelf, de "voedselbank" in de buurt Yess010 e.a.
De focus lag op kinderen vanaf 8 jaar, voor kleuters was er niets. Bouwkeet en Punt 5 hadden knutselpakketten uitgedeeld aan kinderen, gebruik makend van het al bestaande adressenbestand.Team Toekomst en UitJezelf hebben laptops uitgedeeld en bijlessen gegeven, adressen aangeleverd door de buurtscholen.

De armoede problematiek bleek pijnlijk duidelijk toen de mooie nieuwe kleurdoosjes van Punt 5 aan de kinderen waren uitgedeeld, door de ouders op Marktplaats werden aangeboden.

Feedback van de ouders bleek moeilijk tot onmogelijk, er wordt zo goed als niet gereageerd op mail, veel contact ging via de App. Feedback pas veel later na een persoonlijke ontmoeting, maar ook daarna geen appjes ontvangen.Vooraf al veel info vergaard over de kern van het probleem; het ontbreken van ouder participatie. Veel positieve feedback gekregen van de professionals in de wijk, de docenten, de vrijwilligers, scholen, maar erg weinig van de ouders, alleen tijdens één op één gesprekken. Ik wordt wel herkend op straat. Het is een langdurig proces.

Wat heb ik gemaakt?
Ik heb kleine pakketjes gemaakt met materialen om senso-motorische oefeningen te doen.
Pakketjes voor de ouders met twee krijtjes, een pakketje met een schaartje en eentje met klei.

Er zijn drie pakketjes gemaakt en gedistribueerd tot nu toe.
120 pakketjes Krasser de Kras en 100 Pakketjes Knipper de Knip en 60 pakketjes Kleier de Klei.

Het betrekken en vinden van ouders bij het leerproces is moeilijk en ook de kern van een groter maatschappelijk probleem. De eindverantwoordelijkheid als de belangrijkste opvoeder bij school leggen door ouders is iets waar het onderwijs de laatste jaren tegen aan loopt.

Zichtbaarheid in de wijk is ongelofelijk cruciaal
In het begin heeft het bij verschillende locaties neerleggen van pakketjes weinig opgeleverd, vrijwilligers of professionals in de wijk hebben het gewoon te druk om nog meer extra taken aan te kunnen.
Informatie wordt niet gedeeld met mail of whatsApp maar pas als je er persoonlijk om vraagt, echt één op één. Ik kan niet elke dag op het schoolplein staan, de docenten staan er wel elke dag.

Het één op één uitdelen van de pakketten werkt uiteindelijk het beste.
Het plan is om de pakketten door Heutink (één van de grootste producenten van leermiddelen) te laten produceren in de catalogus op te nemen en aan te bieden aan scholen over heel Nederland verspreid. Heutink was erg geïnteresseerd en er wordt serieus naar gekeken. Scholen kunnen het logo van de school er op laten printen en zelf één op één door de peuter docenten laten uit delen aan de ouder/ verzorger. Door het uit te besteden aan een commerciële partij probeer ik uit het subsidie circuit weg te blijven en maak ik de kans groter dat het idee over heel Nederland uitgerold wordt in plaats van alleen Bospolder-Tussendijken.

Als Heutink of een andere partij ze produceert en aanbied kunnen de pakketjes dus landelijk verspreidt, door de docenten van de peutergroepen één op één uitgedeeld worden.
De docenten zien de ouders bijna elke dag, hebben tijd voor contact, kunnen het belang van oefenen aangeven en zien de vorderingen van het kind en kunnen aansturen d.m.v. de pakketjes. Continue contact houden met de ouders is cruciaal.

Conclusie en aanbeveling

De meetbaarheid van dit product blijft moeilijk, ik hoop volgend jaar kleuters in mijn klas te krijgen die ook daadwerkelijk zijn gegroeid in hun vaardigheden. Vorige week een nieuw jongetje in de klas gekregen waar ik het knippakketje aan zijn moeder had uitgedeeld!
Ik heb gemerkt dat het inzetten van mijn autoriteit als "meester" wel helpt om het gesprek te kunnen voeren. Ouders, lees moeders, luisteren wel beter naar wat ik te zeggen heb over ontwikkeling en het belang van praten met je kind en samen oefenen. Pakketten kunnen dus het best door de betrokken docenten aan de ouders uitgedeeld worden. Ook door gesprekken binnen mijn school met de docenten van de peuters en kleuters is er meer aandacht gekomen om meer oefeningen te doen met de kinderen.

Kan kunst educatie op afstand?

Voorschoolse Ontwikkeling Senso-motoriek

Van micro naar macro

Ik heb in mijn klas uitgeprobeerd wat het niveau was van de kinderen en waar behoefte aan was. Dit ook bevraagd bij de professionals. Krassen met krijtjes, het knippen en balletjes draaien met klei bleken de belangrijkste aandachtspunten en leken mij ook haalbaar om thuis te doen. Bij bronnen staan veel onderzoeken over oefeningen. Ik krijg nog wel eens de vraag of er ook leuke knutsel ideeën bij de pakketjes kunnen worden toegevoegd. Ik wil het zelf zo simpel mogelijk houden, het moet geen eindproduct worden. Knipjes in een reclame folder of met twee handen tegelijkertijd krassen is goed genoeg. Ik pleit wel voor herhaling van de oefeningen om effect te hebben.
Laatste tips zijn wel om voorbedrukte papiertjes bij de knip pakketjes te doen en in plaats van twee krijtjes een driehoekig krijtje.

Bewezen is de noodzaak voor senso-motorische oefeningen om niet met een achterstand op school te beginnen.

Pakketjes voldoen aan een vraag in het onderwijs om ook wat voor de doelgroep peuters/ kleuters te ontwikkelen.

Het contact ouders / school / kind verbetert ook echt met dit product. Het zorgt voor extra verbondenheid met de school die het pakket uitdeelt.

Dit product zorgt er voor dat de kwaliteit van kunsteducatie op het PO verbetert omdat de vaardigheden van de kinderen minder aandacht nodig zal hebben.

In het geval van een eventuele nieuwe lockdown is er nu een extra optie om aan te bieden aan ouders.

Ondanks een focus van het kabinet om vroeger te beginnen met taal en reken onderwijs is het belangrijk om het kind schoolklaar te maken.

Kunst inzetten om een sociologische verandering in de gang te zetten wordt natuurlijk al langer gedaan. Kunst is ook politiek. Ik ben echter wel kunst educator en geen actievoerder of socioloog. Voel me toch soms ongemakkelijk in die rol, mensen aanspreken en bevragen en pakketjes uitdelen alsof ik de waarheid in pacht heb. Na twee jaar studie ben ik natuurlijk nog geen onderwijs vernieuwer en zeker geen socioloog. Ik beroep me op mijn rol als buurtvader en buurtmeester, het kost me wel moeite om mezelf uit de rol van witte man die alles beter weet te denken.

Aan het einde van de 18e eeuw formuleerde de filosoof Emanuel Kant het doel van kunst als ‘l’art pour l’art’. Deze beroemd geworden zin betekent dat kunst geen ander doel hoeft te hebben dan kunst te zijn. Oftewel; het gaat niet om de boodschap maar om de artistieke waarde van het kunstwerk.
In een artikel over politiek en kunst, met name de discussie over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van kunst (dat ook al speelde in de jaren 80 van de vorige eeuw) kwam ik dit citaat tegen van Gerrit Komrij.

‘Kunstenaars zijn zwanen, geen ezels die pakjes dragen’, Gerrit Komrij.

De afgelopen jaren, bijna post Corona, merk ik dat er juist wel weer een grotere politieke betrokkenheid is in de hedendaagse beeldende kunst, inclusiviteit, gendergelijkheid, milieubewustzijn etc zijn belangrijke factoren in de kunst (je hoeft maar rond te kijken op de academie om dat te zien). De opvatting van Komrij dat kunst alleen zichzelf hoeft te dienen is wat mij betreft achterhaald. Ik zet mijn kunst in ieder geval WEL in om een groter doel te dienen en hopelijk te zorgen voor meer bewustwording, ontwikkeling en maatschappelijke gelijkheid.